Written for NGO, Free Press Unlimited
Frank Alberti – Tbilisi
Aan de grenzen van Europa, onder de Kaukasus, probeert Georgië er alles aan te doen om aan te haken bij het westen De vlag van de Europese Unie wappert gebroederlijk met die van Georgië aan menig overheidsgebouw. Maar door veel problemen in het land lijkt het nog lang te duren voordat de jonge democratie tot wasdom komt. Het gebrek aan onafhankelijke journalistiek in het land is één van die problemen. De overgrote meerderheid van de bevolking is afhankelijk van de televisie voor hun nieuwsvoorziening, maar de nationale zenders zijn onder controle van oppositie of regering. De toekomst van onafhankelijke journalistiek blijkt zich vooral af te spelen op het internet.
Op de televisieschermen in Georgië is er op het eerste oog veel aandacht voor politieke en serieuze onderwerpen en staan talkshows en nieuwsprogramma’s steevast op in restaurants en huiskamers. Zo ook bij het bejaarde stel Sudico en Medico in de op één na grootste stad van Georgië, Kutaisi. In hun huis met overgroeide wijnranken en kleine moestuin kijken zij steevast naar de nationale zenders. “We weten dat de zenders niet altijd de waarheid vertellen, maar daar is iedereen wel aan gewend dus trekken we ons er niet zoveel van aan.” Televisie is nog steeds het meest bekeken medium van Georgië. Maar alle nationale tv-zenders in het land onder de besneeuwde bergen van de Kaukasus zijn verre van onafhankelijk en gelieerd aan politieke partijen. Volgens de Press Freedom Index 2014 van Reporters Without Borders is Georgië zestien plaatsen geklommen naar de 84ste positie waar het buurland Armenië (74) onder zich moet dulden. Het lijkt beter te gaan, maar vooral in televisieland blijkt er nog een lange weg te gaan. Ver buiten de hoofdstad Tbilisi zijn er wel kleine onafhankelijke tv-zenders die hun best doen om hun hoofd boven water te houden.
Rijdend langs de rivier Mtkvari richting het bergstadje Borjomi doen de bergen met verlichte kruizen op hun top bijna middeleeuws aan. Bij elke kerk, kruis of religieuze plek slaan de mensen in de plaatselijke bus een kruisje en mompelen een klein gebedje. De Georgische orthodoxe kerk is in de binnenlanden van Georgië nog verre van verleden tijd. De tradities en het geloof zijn nog sterk aanwezig in de maatschappij. Bij aankomst in Borjomi is het even zoeken geblazen naar het onderkomen van TV Borjomi. In een achterafstraatje van de stad boven op een heuvel staat een oud en klein gebouwtje. Bij binnenkomst blijkt (als zo vaak in Georgië) dat het er van binnen veel beter en moderner uitziet dan van buiten lijkt. In de vergaderruimte zit al het overwegend jonge personeel klaar voor de eerste vergadering van de dag. Aan het hoofd van de tafel zitten Marina en Tristan Kupatadze. Zij zijn samen verantwoordelijk voor het tv-station en zijn 15-koppige personeel. Tijdens de vergadering krijg je het gevoel dat het hier echt gaat om een klein familie tv-station met het getrouwde stel strak aan de regie. TV Borjomi probeert elke dag onafhankelijk nieuws over de regio in beeld te brengen met behulp van dagelijkse journaals, talkshows en debatten. Helaas hebben zij niet de capaciteit om de gehele regio te bereiken via een analoog signaal en proberen zij ook via Facebook en de website met livestream alle inwoners te bereiken met regionaal onafhankelijk nieuws.
De onafhankelijkheid van het station is volgens Marina Kupatadze nooit echt in het geding geweest behalve na de rozenrevolutie.“ Tijdens verslaggeving van de protesten op straat in 2003 moesten wij op last van de overheid het station twee dagen sluiten. En soms gebeurt het nu nog wel eens dat we na debatten boze mailtjes of belletjes krijgen van de overheid of de oppositie.“ Wat betekent dat wij ons werk goed doen zegt zij met een glimlach. Een van de jonge verslaggevers bij het kleine tv-station geeft ook aan dat zij graag onafhankelijke journalistiek bedrijft. “Ik heb er nooit aan gedacht om bij nationale tv te gaan werken.” Als je voor regionale tv werkt heb je meer vrijheid om echt nieuws te verslaan, aldus de 23-jarige Nino Vartapetian.
Maar het grote probleem voor de regionale tv-stations in Georgië is de financiering, zo ook bij TV Borjomi. “Het grootste doel voor ons is om onze inkomsten te verhogen via commerciële lijnen in plaats van subsidies. Dit willen we bereiken door meer advertenties te verkopen, maar helaas zijn kleine ondernemers en bedrijven in de regio zich niet bewust van marketingconcepten.” Hierdoor wordt het erg moeilijk voor ons om financiële onafhankelijkheid te bereiken, zucht directrice Marina Kupatadze. Daarom heeft het tv-station ook een dubbelfunctie gekregen met een trainingscentrum en bedrukken zij t-shirts en mokken voor kleine bedrijven, voor een beetje extra inkomsten. Het budget van TV Borjomi bestaat voor 60 procent uit subsidies van buitenlandse organisaties en voor maar 14 procent uit commerciële inkomsten. De grootste sponsor is de organisatie IREX gevolgd door U.S. Aid, Open Source Georgia Foundation en het Poolse mediafonds FIM. Kupatadze ziet graag andere financiële verhoudingen binnen het tv-station en herinnert zich nog tijden zonder subsidies. “Vroeger hadden we bijna alleen maar inkomsten van aankondigingen en heb ik weleens een tijd zonder salaris gewerkt. Het is een offer dat ik graag maak want in Georgië is het noodzaak om onafhankelijke journalistiek te bedrijven. We hebben de verantwoordelijkheid om onze gemeenschap te dienen, daarom doe ik dit werk.” Desondanks heeft de directrice er soms slapeloze nachten van als ze aan de toekomst denkt van het station, vooral nu blijkt dat de subsidies afnemen door meer concurrentie van andere regionale tv-stations in Georgië.
Ver weg van het sluimerende Borjomi bevindt zich het gros van de nationale tv-zenders in de hoofdstad Tbilisi. Volgens het laatste rapport van Transparancy International Georgia over het televisielandschap krijgt de meerderheid van de Georgische bevolking nog steeds de meeste informatie binnen via het televisiescherm. In Tbilisi is dit percentage 80 procent en buiten de hoofdstad stijgt dit cijfer naar 92 procent. Maar er moet een kanttekening geplaatst worden bij deze cijfers. Als tweede nieuwsvoorziening maakt het internet een flinke opmars. In de stad en daarbuiten maken vooral jongeren steeds meer gebruik van internet via hun smartphones.
Ook bij GIPA Caucasus School of Journalism & Media Management in Tbilisi hebben ze door dat de toekomst van onafhankelijke journalistiek in Georgië zich voornamelijk zal manifesteren op het internet. Volgens bestuurslid en professor Tiko Tsomaia is hun masterprogramma hier dan ook volledig op geënt. “ Wij vinden het erg belangrijk om nieuwe trends rondom media en technologie te volgen en er op in te spelen. Al onze studenten hebben een blog en we hebben colleges over multimedia en het gebruik van data om een verhaal te vertellen.” Volgens haar zijn nationale tv-zenders allemaal gedreven door politici waardoor de onafhankelijkheid vaak ver te zoeken is. Regionale zenders doen hun werk vaak goed maar volgens haar blijkt uit alle rapporten dat de meerderheid van de Georgiërs naar de nationale zenders kijkt en niet naar de regionale zenders. “Regionale televisie is niet heel erg professioneel en bereikt weinig mensen. De meerderheid van onze studenten komt dan ook terecht bij nieuwe onafhankelijke media op het internet.”
In één van de kleine klaslokalen van het gebouw begint net een college modern technologies. Het lokaal staat vol met boeken, Dell laptops en kleine bureautjes strak naast elkaar, veel ruimte is er niet. De aanwezige studenten zijn vooral druk in de weer met elkaar en Facebook, maar op het moment dat docent Sandro Asatiani begint aan zijn college verlegt de aandacht zich naar de stof. Asatiani legt uit hoe de studenten html kunnen gebruiken voor hun blogs en hoe Google analytics precies werkt. De studenten zien er allemaal heel modern uit met hippe mutsjes en de nieuwste merkkleding, wat in contrast staat met de groene ribbroek en bruin colbert van de docent. Toch blijkt de omgang tussen hen vrij losjes en is er naast het college ook ruimte om van mening te wisselen. De 22-jarige eerstejaarsstudente Nino Samkharadze volgt de lessen en zegt heel tevreden te zijn over de school. “Hiervoor heb ik een bachelor gevolgd bij een staatsuniversiteit, maar het niveau van onderwijs is daar heel slecht. Alleen studenten die bij GIPA hebben gestudeerd kunnen een fatsoenlijke baan krijgen.” Nino is niet de enige die er zo over denkt.
Tweedejaars student Omar (25) zegt ook niet veel gehad te hebben aan zijn bachelor geschiedenis aan een staatsuniversiteit. In het nieuwste mediacentrum van GIPA dat gedomineerd wordt door Macbooks houdt hij zich vooral bezig met videoproducties en heeft hij zijn passie gevonden als documentairemaker. Omar wil in zijn werk graag onafhankelijk blijven maar is zelf afhankelijk van zijn ouders. Zoals veel studenten in Georgië woont hij nog bij zijn ouders die volgens hem compleet van zijn generatie verschillen. “Zij kijken nog steeds elke avond het nieuws op televisie terwijl onze generatie allang weet dat het allemaal politiek geneuzel is. Ik denk dat het een duidelijk generatieverschil is want niemand van mijn vrienden kijkt überhaupt tv en ik ook niet.” Op de vraag of hij dat jammer vindt komt er een verassend antwoord. “Ik vind het fantastisch! Geen concurrentie voor mij”, zegt hij met een cynische toon. Volgens hem is het vooralsnog heel erg moeilijk om een nieuw onafhankelijk televisiestation te starten op internet omdat alleen de nieuwe geïnformeerde generatie zal kijken, wat helaas nog te weinig kijkers oplevert. Toch richt hij zijn visie op het internet óf regionale televisie. “Als ik ergens moet werken in de toekomst zal het op het internet zijn of bij de regionale televisie want dat wordt door niemand gecontroleerd. Er is geen enkele politiek kracht die ons op het internet vertelt wat we wel of niet mogen doen.”
Geheel waar blijkt deze uitspraak niet te zijn. Volgens het Institute For Development of Freedom of Information (IDFI) uit Georgië is er wel sprake van enige controle, maar wordt het zeer sporadisch gebruikt. Volgens analist Tamar Iakobidze van IDFI is er een voorval geweest met de film ‘5 days of War’ uit 2011 over de oorlog tussen Rusland en Georgië in 2008. “Deze film is op last van de overheid van bepaalde downloadsites afgehaald omdat de Georgische financier van de film banden heeft met de regering en niet wilde dat de film al rond circuleerde voordat deze in de bioscoop verscheen.” Volgens Iakobidze is het geen probleem om een nieuw mediaplatform te starten op internet. “Toch zijn er in de afgelopen jaren wel twee gevallen geweest waarbij de overheid de sites uit de lucht heeft gehaald.”
Uit een rapport van het IDFI blijkt dat het grootste probleem niet de controle is maar de toegang tot het internet. In 2012 gaf 46 procent van de inwoners van de hoofdstad Tbilisi aan elke dag internet te gebruiken. Op het platteland is dit cijfer aanzienlijk minder met maar 7 procent, omdat er in veel gebieden geen digitale infrastructuur is. “Het probleem is dat grote internetbedrijven niet geïnteresseerd zijn om te investeren in die gebieden. Dus het initiatief zou moeten komen van de overheid, maar die nemen geen enkele stap in het ontwikkelen van de digitale infrastructuur.” Volgens Iakobidze is er ook geen enkele moderne wetgeving aangaande internet in Georgië dus doet de regering er niets aan. Dit zorgt ervoor dat de meerderheid van de bevolking die buiten Tbilisi woont nog steeds afhankelijk is van het televisiescherm. Twee jongeren uit het dorpje Likani in de regio Borjomi zeggen weleens te kijken naar de regionale zender, maar toch nog steeds het meest naar de nationale zenders. “Ik kijk eigenlijk naar alle tv-stations en gebruik het internet op mijn mobiel eigenlijk alleen voor Facebook en foto’s versturen” zegt de 22-jarige Giorgi. Het contrast tussen de moderne stad Tbilisi en het binnenland is groot. “Mensen op het platteland zien vaak het nut niet van internet als nieuwsvoorziening, maar ik zie wel dat mijn vader het internet steeds meer gebruikt en zelfs mijn grootvader zit nu op Facebook.” Langzaamaan verandert er wel wat, zegt Iakobidze met een voorzichtige glimlach.
